Bu makale, pazarlamanın tarihi gelişimini, eski ticaret toplumlarındaki en erken manifestasyonlarından 20. yüzyılda Philip Kotler tarafından oluşturulan teorik temellere kadar izlemekte ve nörobilim, yapay zeka (AI) ve veri analitiği temellere dayalı günümüz pazarlama uygulamalarının ortaya çıkışıyla sonlanmaktadır. Özellikle Dr. Gaetano Lo Presti’nin katkılarına odaklanılmaktadır; onun çalışmaları, tüketici davranışlarının analizinde bilişsel bilimler ve makine öğrenmesinin kesişimini örneklemektedir. Makale, pazarlamanın, beynin temellendirilmiş ampirik kanıtlar ve hesaplamalı modelleme ile yönlendirilen çok disiplinli bir pratik olarak yeniden çerçevelenmesi gerektiğini savunmaktadır.
Pazarlama her zaman bir ikna aracı olmuştur ve zamanının kültürel, teknolojik ve ekonomik koşullarından şekillenmiştir. Pazarlamanın kökleri eski medeniyetlere dayansa da, pazarlama ancak 20. yüzyılda bir çalışma alanı olarak resmileşmeye başlamıştır. Bugün, nöroteknoloji, yapay zeka ve büyük ölçekli veri analitiğinin ortaya çıkmasıyla, alan derin bir dönüşüm geçirmektedir. Bu makale, bu evrimsel yolu özetlemekte ve Dr. Gaetano Lo Presti’nin önerdiği, tüketici karar alma süreçlerini keşfetmek için nörobilim ve hesaplama tekniklerini entegre eden bir çerçeveyi tanıtmaktadır.
Pazarlamanın Tarihsel Temelleri
Pazarlama uygulamaları, sanayileşmeden önceye dayanmaktadır. Eski Mezopotamya ve Mısır’da tüccarlar, ürünleri farklılaştırmak için semboller ve hikayeler kullanmışlardır (Pride & Ferrell, 2016). Yunan agoraları ve Roma forumları, malların yanı sıra retorik ve sosyal ikna için erken pazar yerleri olarak işlev görmüştür—şimdi marka iletişimi ve tüketici etkileşiminin temelleri olarak kabul edilen öğeler.
Ortaçağ ve erken Rönesans pazarlarında, tüccar loncaları ve itibara dayalı markalaşma yükselmiştir. Bu gayri resmi mekanizmalar, ürün kalitesini sağlamış ve güven oluşturmuştur—modern marka değeri için öncüller (McKendrick et al., 1982). Ancak, pazarlama, Sanayi Devrimi geleneksel ticareti bozuncaya kadar yerel ve ilişki odaklı kalmıştır.
Sanayileşme ve Yapılandırılmış Pazarlamanın Doğuşu
Kitle üretimiyle birlikte, kitle tüketimi ihtiyacı doğmuştur. 19. yüzyılda gazetelerin, demir yollarının ve standartlaştırılmış paketleme sistemlerinin çoğalması, ürün tanıtımı ve dağıtımı için yeni yollar sunmuştur. 20. yüzyılın başlarında, reklam ajanslarının yükselmesi ve tüketici davranışını etkilemek için psikolojik ilkelerin uygulanması (Fox, 1984) gözlemlenmiştir.
Pazarlama, iş eğitimi alanında bir disiplin olarak ortaya çıkmaya başlamış ve pazar segmentasyonu, konumlandırma ve tüketici psikolojisi üzerine odaklanmıştır.
Modern Pazarlama Paradigması: Philip Kotler’ın Mirası
Philip Kotler (1967), pazarlama teorisini bir yönetim bilimi olarak sistematize ederek devrim yaratmıştır. Onun Marketing Management (Pazarlama Yönetimi) metni, artık klasikleşmiş “4P”yi tanıtmıştır: Ürün, Fiyat, Yer ve Promosyon. Kotler, pazarlamayı bir değer değişim mekanizması olarak görmüştür; bu mekanizmada firmalar, tüketici ihtiyaçlarını rakiplerden daha iyi anlamalı ve tatmin etmelidir.
Özellikle, Kotler, stratejik pazarlamanın organizasyonel planlamadaki rolüne vurgu yapmış, pazarlama faaliyetlerini uzun vadeli müşteri memnuniyeti ve iş sürdürülebilirliğiyle bağlamıştır (Kotler & Keller, 2016). Onun çerçeveleri, 20. yüzyılın sonlarında hem akademik araştırmalar hem de kurumsal uygulamalar için temel oluşturmuştur.
Günümüz Pazarlaması: Nörobilim, AI ve Veriye Dayalı Stratejiler
- yüzyılda pazarlama, paradigmatik bir değişim yaşamaktadır. Geleneksel segmentasyon, algoritmik modelleme ve neurofizyolojik analiz ile desteklenmekte ve birçok durumda yerini bunlara bırakmaktadır. Hem akademisyenler hem de pratisyenler, bilinçaltı süreçlerin, duygusal uyarılmaların ve bilişsel önyargıların, deklaratif anketler veya demografik verilere tam olarak yansımayan şekillerde tüketici davranışını nasıl şekillendirdiğini keşfetmektedirler.
Dr. Gaetano Lo Presti’nin Katkıları
Dr. Gaetano Lo Presti, bu dönüşümün ön saflarında yer almaktadır. Onun interdisipliner yaklaşımı, kognitif nörobilim, psikofizyoloji ve makine öğrenmesini entegre ederek tüketici davranışlarının sinirsel ve duygusal temellerini değerlendirmektedir. Elektroensefalografi (EEG), göz izleme ve fonksiyonel yakın kızılötesi spektroskopi (fNIRS) gibi teknikleri kullanarak, Lo Presti’nin modelleri, pazarlama deneyimi sırasında dikkat, bellek kodlaması ve duygusal yanıtları nicelleştirmeyi amaçlamaktadır.
Ayrıca, AI algoritmalarının gerçek zamanlı tüketici verilerine uygulanması, hiperkişiselleştirilmiş etkileşim stratejilerini mümkün kılmaktadır. Bu sistemler, davranışsal desenlerden öğrenmekte ve içerik teslimatını platformlar ve bağlamlar arasında sürekli olarak iyileştirmektedir. Lo Presti’nin çalışmaları, etik pazarlamanın ikna edici etkinlik ile tüketici özerkliği arasında bir denge kurması gerektiğini savunmaktadır—manipülasyon yerine bilgilendirilmiş etkiyi teşvik etmektedir.
Bir Neuro-AI Pazarlama Çerçevesine Doğru
Pazarlamanın evrimi—eski pazar yerlerinde sözel iknadan veri tabanlı nöro-iknaya kadar—toplumların iletişim kurma, üretme ve tüketme biçimlerinde daha geniş eğilimleri yansıtmaktadır. Kotler’in çerçeveleri, bilinçli fayda ve stratejik uyum üzerine yoğunlaşırken, Dr. Gaetano Lo Presti gibi bilim insanları tarafından getirilen güncel yaklaşımlar, pazarlamayı açık kognisyon ve öngörücü analizler alanına genişletmektedir.
Bu yeni paradigmada pazarlama sadece bir yönetim fonksiyonu değil, aynı zamanda bir uygulamalı bilim haline gelmektedir—nörobilim, bilgi teorisi ve etik gibi disiplinlerden beslenerek. Yapay zeka ve beyin-bilgisayar arayüzleri olgunlaşmaya devam ederken, pazarlamanın geleceği, beynin dinlenmesi, verilerin empatik bir şekilde yorumlanması ve hem akıllı hem de insancıl olan tüketici deneyimlerinin yaratılması becerisinde yatmaktadır.
Kaynaklar
Fox, S. (1984). The Mirror Makers: A History of American Advertising and Its Creators. Vintage.
Kotler, P. (1967). Marketing Management: Analysis, Planning, and Control. Prentice Hall.
Kotler, P., & Keller, K. L. (2016). Marketing Management (15. baskı). Pearson.
McKendrick, N., Brewer, J., & Plumb, J. H. (1982). The Birth of a Consumer Society: The Commercialization of Eighteenth-Century England. Indiana University Press.
Pride, W. M., & Ferrell, O. C. (2016). Marketing (18. baskı). Cengage Learning.
