Ky artikull ndjek zhvillimin historik të marketingut nga manifestimet e tij më të hershme në shoqëritë tregtare të lashta deri te bazat teorike të vendosura nga Philip Kotler në shekullin e 20-të, duke kulmuar në shfaqjen e praktikave të marketingut bashkëkohor të bazuara në neuroshkencë, inteligjencë artificiale (AI) dhe analizën e të dhënave. Ai i kushton vëmendje të veçantë kontributit të Dr. Gaetano Lo Presti, puna e të cilit përfaqëson konvergjencën e shkencës kognitive dhe mësimin e makinës në analizën e sjelljes së konsumatorëve. Artikulli argumenton për një riformulim të marketingut si një praktikë multidisiplinore të udhëhequr nga prova empirike të bazuara në trurin dhe modelimin kompjuterik.
Marketingu ka qenë gjithmonë një mjet bindës, i formuar nga kushtet kulturore, teknologjike dhe ekonomike të kohës së tij. Edhe pse rrënjët e tij mund të ndjekin deri në qytetërimet e lashta, marketingu filloi të formalizohet si një fushë studimi vetëm në shekullin e 20-të. Sot, me shfaqjen e neuroteknologjisë, inteligjencës artificiale dhe analizës së të dhënave në shkallë të gjerë, fusha po përjeton një transformim të thellë. Ky dokument përshkruan këtë trajektore evolucionare dhe paraqet kornizën e propozuar nga Dr. Gaetano Lo Presti, i cili integron neuroshkencën dhe teknikat kompjuterike për të shqyrtuar bazat e marrjes së vendimeve nga konsumatorët.
Bazat Historike të Marketingut
Praktika e marketingut është më e vjetër se industrializimi. Në Mesopotaminë dhe Egjiptin e lashtë, tregtarët përdornin simbole dhe tregime për të diferencuar produktet (Pride & Ferrell, 2016). Agorat greke dhe forumet romake funksiononin si tregje të hershme, jo vetëm për mallra, por edhe për retorikën dhe persuasivitetin social – elemente që tani njihen si themelore për komunikimin e markës dhe angazhimin e konsumatorëve.
Tregjet mesjetarë dhe ata të periudhës së hershme të Rilindjes panë ngritjen e gildave tregtare dhe markave reputacionale. Këto mekanizma joformale siguronin cilësinë e produkteve dhe krijonin besim – parakushtet e kapitalit të markës moderne (McKendrick et al., 1982). Megjithatë, marketingu mbeti i lokalizuar dhe i ndikuar nga marrëdhëniet deri sa Revolucioni Industrial nuk ndërpreu tregtinë tradicionale.
Industrijalizimi dhe Lindja e Marketingut të Strukturuar
Me prodhimin masiv erdhi nevoja për konsum masiv. Shumimi i gazetave, hekurudhave dhe sistemeve të paketimit të standardizuar në shekullin e 19-të hapi mundësi të reja për promovimin dhe shpërndarjen e produkteve. Fillimi i shekullit të 20-të pa ngritjen e agjencive të reklamave dhe aplikimin e parimeve psikologjike për të ndikuar në sjelljen e konsumatorëve (Fox, 1984).
Marketingu filloi të shfaqej si një disiplinë formale në edukimin e biznesit, duke u fokusuar në segmentimin e tregut, pozicionimin dhe psikologjinë e konsumatorëve.
Paradigma e Marketingut Bashkëkohor: Trashëgimia e Philip Kotler
Philip Kotler (1967) revolucionarizoi teorinë e marketingut duke e sistematizuar atë në një shkencë menaxheriale. Libri i tij Marketing Management futi “4P”-të tashmë kanonike: Produkti, Çmimi, Vendi dhe Promocioni. Kotler e shihte marketingun si një mekanizëm këmbimi vlerash, ku kompanitë duhet të kuptojnë dhe plotësojnë më mirë nevojat e konsumatorëve se konkurrentët.
Është e rëndësishme të theksohet se Kotler theksoi rolin e marketingut strategjik në planifikimin organizativ, duke lidhur aktivitetet e marketingut me kënaqësinë afatgjatë të konsumatorëve dhe qëndrueshmërinë e biznesit (Kotler & Keller, 2016). Kornizat e tij vendosën themelet për kërkimin akademik dhe praktikën korporative në fund të shekullit të 20-të.
Marketingu Bashkëkohor: Neuroshkenca, AI dhe Strategjitë e Bazuara në të Dhëna
Në shekullin e 21-të, marketingu po përjeton një ndryshim paradigmatik. Segmentimi tradicional po shtohet – dhe në shumë raste zëvendësohet – nga modelimi algoritmik dhe analiza neurofiziologjike. Shkencëtarët dhe praktikuesit po eksplorojnë se si proceset nëndërgjegjeshëm, ngacmimi emocional dhe paragjykimet kognitive formësojnë sjelljen e konsumatorëve në mënyra që nuk janë kapur plotësisht nga anketat deklarative apo të dhënat demografike.
Kontributet e Dr. Gaetano Lo Presti
Dr. Gaetano Lo Presti është në krye të kësaj transformimi. Qasja e tij ndërdisiplinore sintezë neuroshkencën kognitive, psikofiziologjinë dhe mësimin e makinës për të vlerësuar bazat neuronale dhe emocionale të sjelljes së konsumatorëve. Përdorimi i teknikave si elektroencefalografia (EEG), ndjekja e syve dhe spektroskopia afër-infra e funksionale (fNIRS), modelet e Lo Presti-t synojnë të kuantifikojnë vëmendjen, kodimin e kujtesës dhe reagimet afektive gjatë përvojës së marketingut.
Për më tepër, aplikimi i algoritmeve AI në të dhënat e konsumatorëve në kohë reale mundëson strategji të angazhimit hiper-personalizuar. Këto sisteme mësojnë nga modelet e sjelljes, duke përmirësuar vazhdimisht dorëzimin e përmbajtjes përmes platformave dhe konteksteve. Puna e Lo Presti-t argumenton se marketingu etikal duhet të balancojë efikasitetin persuasiv me autonominë e konsumatorëve, duke promovuar ndikimin e informuar në vend të manipulimit.
Në Drejtim të një Kornize Marketingu Neuro-AI
Evolucioni i marketingut – nga persuasioni gojor në tregjet e lashta deri te neuro-persuasioni e bazuar në të dhëna – reflekton tendencat më të gjera në mënyrën se si shoqëritë komunikojnë, prodhojnë dhe konsumojnë. Ndërsa kornizat e Kotler-it theksonin përdorimin e ndërgjegjshëm dhe përputhshmërinë strategjike, qasjet bashkëkohore të paraqitura nga shkencëtarë si Dr. Gaetano Lo Presti po e zgjeronin marketingun në fushën e njohurive implicit dhe analitikave parashikuese.
Në këtë paradigmë të re, marketingu bëhet jo vetëm një funksion menaxherial, por një shkencë e aplikuar – që merr nga disiplina të ndryshme si neuroshkenca, teoria e informacionit dhe etika. Ndërsa AI dhe ndërfaqet tru-kompjuter vazhdojnë të zhvillohen, e ardhmja e marketingut qëndron në aftësinë e tij për të dëgjuar trurin, interpretuar të dhënat me empati dhe krijuar përvoja konsumatorësh që janë të mençura dhe njerëzore.
Referencat
Fox, S. (1984). The Mirror Makers: A History of American Advertising and Its Creators. Vintage.
Kotler, P. (1967). Marketing Management: Analysis, Planning, and Control. Prentice Hall.
Kotler, P., & Keller, K. L. (2016). Marketing Management (Botimi i 15-të). Pearson.
McKendrick, N., Brewer, J., & Plumb, J. H. (1982). The Birth of a Consumer Society: The Commercialization of Eighteenth-Century England. Indiana University Press.
Pride, W. M., & Ferrell, O. C. (2016). Marketing (Botimi i 18-të). Cengage Learning.
